Eendracht maakt macht: 'terug' naar een medisch specialistisch collectief

7 dec 2021

De medische staven in de ziekenhuizen zullen de komende jaren een belangrijke rol moeten spelen in het realiseren van de beleidsopgaven die er liggen. Zijn zij daar klaar voor? Kunnen zij een rol van betekenis spelen? In diverse ziekenhuizen zijn wij betrokken bij het versterken van de bestuurskracht van de staf door een ‘hergroepering’ tot één medisch collectief. Dat is een logische stap die wel een zorgvuldige aanpak vraagt.

Averechts effect integrale bekostiging

Rond de eeuwwisseling was er een duidelijke ontwikkeling zichtbaar in de ontwikkeling van de medische staf. Binnen een verenigingsstructuur kwam de onderlinge afstemming en samenwerking tussen maatschappen tot stand en het bestuur van de VMS professionaliseerde zich. Ook de samenwerking tussen de medische staf en het ziekenhuis werd versterkt met de komst van medisch managers en intensievere samenwerking tussen stafbestuur en raad van bestuur.

In 2015 gebeurde er iets interessants. Met als doel de gelijkgerichtheid tussen ziekenhuis en (de vrijgevestigden binnen) de medische staf te versterken, werd de integrale bekostiging ingevoerd. In veel ziekenhuizen had dit een averechts effect. Doordat vrijgevestigden zich in een (fiscaal en juridisch) apart MSB organiseerden en zich meer als ondernemend bedrijf (lees, onafhankelijk van het ziekenhuis) moesten profileren, en de dienstverband specialisten meenden zich ook apart te moeten organiseren in een VMSD, versnipperde de tot dan toe coherente medische staf, zich in drie gremia: VMS, MSB en VMSD. In sommige ziekenhuizen is zelfs sprake van meerdere MSB's. Het behoeft geen betoog dat dit een effectieve en efficiënte besturing eerder in de weg staat dan bevordert. Om over gelijkgerichtheid maar niet te spreken.

 

Terug naar één collectief

Inmiddels zien wij gelukkig dat in veel ziekenhuizen stappen worden gezet om de medische staf weer onder één dak te brengen. In de lichtste vorm gebeurt dit door bestuurlijke verbindingen te maken door personele unies: bestuurders van MSB en VMSD zijn tevens bestuurder van VMS. Deze constructies bieden de mogelijkheid tot meer gelijkgerichtheid en effectiever en efficiënter bestuur, maar bieden daarvoor zeker geen garantie. Omdat de versnipperde formele structuur blijft bestaan is het een complex model waarin het aantal bestuurlijke tafels groot blijft en betrokkenen zeer zorgvuldig moeten kunnen omgaan met agendavoering, rollen, 'petten' en dergelijke. Zeker als het spannend wordt en de belangen uiteenlopen bestaat het risico op terugval naar de gescheiden formele tafels.

In de trajecten waar wij bij betrokken zijn, komt men meestal tot de conclusie dat het verstandig is om toe te werken naar een model waarin alle specialisten verenigd zijn in één organisatorisch verband. De 'combi-coöperatie' lijkt daarvoor een passend construct. Een aantal ziekenhuizen kent deze vorm al vanaf 2015. In andere ziekenhuizen wordt daar op dit moment aan gewerkt. Hoewel inhoudelijk logisch, blijken er in de praktijk toch nog een aantal hobbels op de weg. We onderscheiden drie categorieën  

 

Inhoudelijke hobbels

Er zijn diverse inhoudelijke zorgen bij zowel vrijgevestigden, bijvoorbeeld over hun fiscale positie en hun onafhankelijke juridische positie ten opzichte van het ziekenhuis, als bij dienstverbanders, bijvoorbeeld over hun juridische (werkgever-werknemers-)relatie met het ziekenhuis.

Deze zorgen zijn begrijpelijk maar op alle fronten ook weg te nemen. Fiscalisten en juristen kunnen dit uitleggen, maar belangrijker: de combi-coöperatie heeft zich ook in de praktijk ruimschoots bewezen. Er zijn inmiddels naar schatting 10-15 combi-coöperaties in het land actief waarin deze zaken prima zijn afgedekt.

 

Gevoelsmatige hobbels

Andere bezwaren die wij tegenkomen liggen meer op gevoelsniveau. Bijvoorbeeld de zorg onder dienstverbanders dat zij, mede door hun (meestal) geringere aantal, onvoldoende positie hebben en serieus genomen worden. Of onder vrijgevestigden leeft soms de zorg dat dienstverbanders zich gaan bemoeien met bijvoorbeeld hun beloningsbeleid of andere zakelijke aspecten.

In de basis gaat dit natuurlijk over vertrouwen. Voor een deel is dit vertrouwen een handje te helpen door formele afspraken, bijvoorbeeld over gedifferentieerd stemrecht en agendavoering. Verder kunnen wij ook, op basis van ervaring van combi-coöperaties die al langer bestaan, aangeven dat deze problemen zich in de praktijk zelden tot niet blijken voor te doen. Eerder omgekeerd: juist door meer gezamenlijk op te trekken wordt het onderling begrip en vertrouwen versterkt. 

 

Bestuurlijke hobbels

Zoals gezegd blijken voorgaande bezwaren en zorgen vrijwel altijd oplosbaar door voorlichting door deskundigen en door praktijkvoorbeelden en ervaringen uit andere ziekenhuizen te delen. De lastigste hobbel blijkt in de praktijk vaak op bestuurlijk niveau te liggen.

Bijvoorbeeld omdat zittende bestuurders het lastig vinden om hun positie op te geven. Of omdat de onderlinge verhoudingen slecht zijn. En juist door hun positie zijn deze bestuurders in staat de stemming onder de achterban te beïnvloeden. Soms zijn er intensieve gesprekken nodig om hier de gewenste beweging te krijgen. Maar onze ervaring is dat de meeste bestuurders ook in staat zijn over hun eigen schaduw heen te stappen en hun verantwoordelijkheid te nemen.

 

Drie lessen

Vanuit onze ervaring kunnen wij bovenstaande kort en bondig vertalen in drie lessen.

 

1. Creëer commitment op bestuurlijk niveau

Ontwikkel met de zittende bestuurders een visie op een effectieve/efficiënte besturing van het ziekenhuis en de medische staf in het bijzonder. Het doel is om binnen die context het belang van de samenvoeging tot één medisch collectief te zien, te begrijpen, te onderschrijven en te willen en kunnen uitdragen. Vaak helpen wij hen daarbij door een goede rationale te ontwikkelen ter onderbouwing van de gewenste beweging.

 

2. Biedt comfort op de bezwaren en zorgen die er leven bij de achterban

Vele daarvan zijn zeer begrijpelijk en invoelbaar, maar tevens ook weg te nemen door goede uitleg door (ervarings)deskundigen. We bieden hiermee ook tegenwicht aan 'wandelgang- verhalen' die soms de ronde doen en waarbij feiten en of context nog wel eens ontbreken. Dus naast het uitleggen van het belang is het ook zaak om mensen comfort te bieden voor hun persoonlijke zorgen.

 

3. Zorg voor een zorgvuldig proces

Er zal een leidende coalitie moeten zijn, met daaronder zeker een aantal van de huidige bestuurders, die de kar trekt. We maken een heldere timetable waarin de stappen en met name ook de beslismomenten zijn gedefinieerd. En indachtig het vorige punt, we nemen de achterban goed mee door hen regelmatig te informeren en ruimte te geven voor eventuele zorgen. Daarbij is het zaak steeds te peilen of er voldoende draagvlak is. De ervaring leert dat wanneer de zittende bestuurders het belang en noodzaak goed uitdragen en laten zien dat er oog is voor eventuele zorgen, de overgrote meerderheid van de staf zich achter deze ontwikkeling zal scharen.

 

Nabrander: Of dienstverband?

Recentelijk kreeg ik de vraag of het, in het licht van de discussie die weer is opgelaaid over het dienstverband voor medisch specialisten, nog wel zinvol was veel energie, tijd en geld te stoppen in het vormen van één medisch collectief. Mijn antwoord was dat ik allereerst grote twijfels heb bij de politieke bereidheid om komende periode zo'n controversieel onderwerp op te pakken. Er zijn immers genoeg andere, en belangrijkere uitdagingen. Vervolgens zijn er ook bij de technische en financiële haalbaarheid grote vraagtekens te plaatsen. Maar bovenal denk ik dat juist het vormen van één coherent medisch collectief, dat in staat is een effectieve bijdrage te leveren aan de bestuurskracht van het ziekenhuis, pleitbezorgers van het dienstverband de wind uit de zeilen kan nemen. Immers: de uitdagende beleidsagenda die de komende jaren in de ziekenhuizen op tafel ligt, vraagt innovatie en het maken van soms ingrijpende keuzes waarbij intensieve inbreng en betrokkenheid van de medische staf noodzakelijk is. Een sterk coherent medisch collectief dat hierin verantwoordelijkheid neemt is daarbij van grote waarde.

 

Voor meer informatie kunt u contact zoeken met Hemmo Huijsmans.

Gerelateerde links
Hemmo Huijsmans