Waar hebben we het eigenlijk over? Regievoering

24 nov 2022

Of het nu over samenwerking in netwerken gaat of over complexe ontwikkelingen binnen zorgorganisaties, vaak valt het woord ‘regievoering’. Waar hebben we het dan over? Kunnen we dit nuttige fenomeen concreet maken? Met andere woorden, als iemand of een organisatie de regievoering op zich neemt, is dan ook helder wat diegene dan gaat doen, wat er mag worden verwacht? En misschien nog belangrijker: wat maakt dat regievoering succesvol kan zijn? Het begrip nader verkend.

Van Dale:  re·gie (de; v; meervoud: regies)
1 (theater, film, tv) inhoudelijke, artistieke leiding
2 coördinatie, sturing, leiding; de regie kwijt zijn geen overwicht meer hebben, de zaak niet meer in de hand hebben

 

Regie voeren en regisseren zijn inwisselbare begrippen.

In den beginne werd regievoering vooral gebruikt in het (lokale) overheidsveld, als een sturingsconcept in het openbaar bestuur. Middels beleid en wetgeving hebben gemeenten de regie gekregen op tal van beleidsgebieden. Een rode draad daarbij is dat beleid dat tot stand komt in samenwerking met burgers en maatschappelijke organisaties, waarbij sprake is van onderlinge afhankelijkheid en een centrale actor die aanstuurt, ontbreekt. Zo is regievoering als nieuw sturingsconcept ontstaan.

Op het sturingsspectrum is regievoering als volgt te plaatsen (Ringeling, 2003). Als we dit sturingsspectrum toepassen op zorgorganisaties dan kan de rol van de raad van bestuur op de uitersten van het spectrum worden toegelicht, zoals weergegeven in onderstaande afbeelding.

Hoe de rol en bijdrage van de raad van bestuur te duiden in netwerksturing en bij regievoering?

Bij netwerksturing is dat mede afhankelijk van de ingeregelde besturing. Deze bepaalt welke positie de betrokken raden van bestuur kunnen innemen en of er sprake is van een centrale actor. In veel gevallen is sprake van ‘gedeelde besturing’ en daarmee van ‘gelijke’ actoren met elk een afstemmende rol. Zie hiervoor ook ons boekje ‘Reflecteren en vitaliseren, de bestuurlijke effectiviteit van netwerken’.

Regievoering is een bijzondere vorm van sturen en is gericht op het afstemmen van actoren en van hun doelen en handelen tot een min of meer samenhangend geheel, met het oog op een bepaald resultaat. Dit als definitie.

 

Regievoering is vooral daar aan de orde waar een hiërarchische bevoegdheid ontbreekt of niet eenduidig kan worden toegekend. Of anders gezegd er sprake is van gedeeld leiderschap of gezamenlijke besturing. De belangen bij het beoogde doel of resultaat zijn gemeenschappelijk en overstijgen het belang van de individuele actoren.

In het geval dat de actoren tot verschillende entiteiten behoren, zoals bij netwerkorganiseren, komt regievoering als sturingsvorm aldra in beeld.
Bij veel ontwikkelingen die we scharen onder zorgtransformatie is gezamenlijke besturing aan de orde. Professionals, zorgorganisaties, informele zorgverleners en in sommige gevallen sociaal domein, verzekeraars en private partijen trekken samen op en werken samen aan gedeelde ambities, waarbij sprake is van een gezamenlijk of gedeelde sturing.

Interessant is dat er vier typen regisseurs te onderscheiden zijn op basis van het al dan niet hebben van doorzettingsmacht en het al dan niet hebben van een eigen script, in de betekenis van een voorstel of een ambitie met aanpak van de regisseur. Doorzettingsmacht gaat dan over het in positie zijn om te bepalen.

In netwerken waarin samen wordt gewerkt aan vraagstukken is veelal sprake van gezamenlijke besturing en nevenschikking, en is doorzettingsmacht niet expliciet geregeld. Het type regievoering zal dan, afhankelijk van de aanwezigheid van een gedeeld of gezamenlijk script, visionaire of juist faciliterende kenmerken hebben. Ontbreekt een script, bijvoorbeeld als zorgorganisaties met elkaar werkendeweg oplossingen aan het ontdekken zijn, dan zal de regievoering faciliterend moeten zijn. Is er een omlijnd en gedeeld plan en is aan één van de actoren, al dan niet formeel, een bepalende rol toegekend dan heeft het regisseren een beheersgericht karakter. Overigens is dit ook de betekenis die doorgaans aan regievoering wordt toegekend, maar dus volgens deze type-indeling niet altijd aan de orde is.
Zowel een beheersgerichte als een uitvoeringsgerichte regisseur heeft de positie, ingeregeld of aan hen toegekend gekregen, om anderen te committeren aan het eigen script (beheersgericht) respectievelijk aan de uitvoering van het script dat door anderen of gezamenlijk is opgesteld, wat veelal het geval is bij netwerkorganiseren.

Het duiden van de situatie in termen van deze twee condities (doorzettingsmacht en script) maakt het mogelijk om een passende regievoering in te zetten. Hoe beter de regievoering past bij de condities, hoe logischer voor alle betrokkenen de rol van de regisseur en hoe plezieriger de sturing wordt ervaren, zo zou je kunnen stellen. Er is dan sprake van congruentie en dat maakt dat samenwerking, op zich al een kunst, meer vanzelfsprekend en soepel verloopt en de sturing natuurlijk aanvoelt.

 

Een zorgverzekeraar en een gemeente hebben een programma geïnitieerd dat moet leiden tot integrale zorg in de betreffende stad. Daarvoor staan professionals en zorgondernemers uit de eerste en tweede lijn aan de lat, alsmede vertegenwoordigers van buurtteams. Er is sprake van een uitvoeringsgerichte regisseur in de vorm van een programmamanager. Deze heeft vanuit de financiering van het initiatief doorzettingsmacht, maar het script wordt gezamenlijk en gaandeweg gemaakt. Deze combinatie is manoeuvreren voor de programmamanager: hij is in de positie om te bepalen, maar kan inhoud en proces van de voorgestane beweging niet beheersen.

 

Of een regierol succesvol kan worden ingevuld is afhankelijk van vier factoren:

1. Overzicht over het geheel. De regisseur dient inzicht te hebben in het vraagstuk en de relevante actoren en hun onderlinge relaties in beeld te hebben. Zicht op doelen en belangen van de verschillende actoren en waar deze elkaar versterken dan wel wringen is van belang. Ook wat de actoren te bieden hebben, inhoudelijk en organisatorisch, dient de regisseur in beeld te hebben.
2. Koers uitzetten. De regisseur is in staat om een gemeenschappelijke koers uit te zetten waaraan de actoren zich kunnen verbinden. Daartoe stimuleert de regisseur gezamenlijke visievorming en adresseert hij problemen voortkomend uit conflicterende doelen en belangen van de actoren. De regisseur ziet toe op de voortgang, maakt stagnatie bespreekbaar en stuurt bij.
3. Actoren motiveren. De regisseur slaagt erin om actoren tot samenwerken te bewegen en bij te dragen aan het script (ambitie en aanpak). Hij koppelt actoren aan elkaar. De regisseur neemt de actoren mee in wat de samenwerking heeft opgeleverd en communiceert evenwichtig over de inbreng van de actoren en de resultaten van de samenwerking.
4. Verantwoorden over het geheel. De regisseur is zichtbaar betrokken bij het geheel van activiteiten binnen de samenwerking van de actoren. Je kunt ook stellen dat hij zich onthoudt van bemoeienis met dat wat buiten deze samenwerking valt. Secuur zijn in het object van regievoering is van belang, ook om focus te houden. De regisseur is in staat om verantwoording af te leggen over datgeen wat gebeurt en wordt bereikt in de samenwerking van de actoren. Het is nuttig om vooraf met de actoren te bepalen aan wie en hoe de regisseur verantwoording aflegt. Weliswaar is er geen sprake van verantwoordelijkheid voor hetgeen de actoren in de samenwerking bereiken; er ligt wel een verantwoordelijkheid voor een effectieve regievoering.

 

Wat ons betreft moet daar ook een meer ‘zacht’ element aan worden toegevoegd, namelijk stijl, opstelling en optreden van degene die de regievoering heeft. Dat maakt namelijk of de regievoering aan diegene door betrokkenen wordt gegund.

Vaak, zo zien wij in ons advieswerk, wordt impliciet gekozen voor regievoering als sturingsconcept en dat geldt vaak ook voor het toekennen en of aannemen van de regierol door een persoon, orgaan of organisatie. Het kan nuttig zijn om vooraf stil te staan bij het type regisseur dat passend is in de situatie. Daarnaast kan vooraf en ook tijdens de samenwerking gevolgd worden in welke mate aan de vier succesfactoren wordt voldaan en of een bepaalde factor aandacht behoeft.

Een expliciet ingeregelde regievoering is voor alle betrokken partijen plezierig, je weet dan met elkaar waar je aan toe bent en het vergroot de effectiviteit van de samenwerking.

 

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Helen van Tol.

Gerelateerde links
Helen van Tol
Publicatie 'Relfecteren en vitaliseren'